Vrijwilligerswerk in Nederland 2023: trends, uitdagingen en kansen

Afgelopen vrijdag is het inspirerende rapport "Vrijwilligerswerk in Nederland 2023" gepubliceerd, een waardevolle samenwerking tussen Motivaction en NOV. Het biedt essentiële inzichten in de vrijwilligerssector, zowel voor het heden als voor de toekomst. Het rapport onthult dat slechts 30% van de Nederlanders momenteel vrijwilligerswerk doet, vergeleken met 37% in 2016. Het geeft een gedetailleerd beeld van het huidige landschap van vrijwilligerswerk in Nederland in 2023, inclusief voorkeuren, redenen en activiteiten.

Dit leerzame rapport zorgt ervoor dat we bewust zijn van de huidige stand van zaken en het laat zien dat er werk aan de winkel is. Als Deedmob ondersteunen we het floreren van vrijwilligerswerk en willen we organisaties concrete tips geven om aan de slag te gaan. Wij zien namelijk ook de andere kant van het verhaal. De aard van vrijwilligerswerk verandert en dat is nodig om de vrijwillige energie van vandaag goed tot zijn recht te laten komen in de toekomst.

In dit artikel ontdek je hoe je vrijwilligers beter kunt aantrekken, behouden en een waardevolle plek kunt geven binnen je organisatie. Hiermee maak je jouw organisatie toekomstbestendig.

We raden iedereen aan om het onderzoek door te nemen. Het is een waardevolle bron van kennis en inzicht die ons allemaal in staat stelt om samen een bloeiende vrijwilligerssector te realiseren. Je kunt hun samenvatting van het rapport, naast vele andere nuttige rapporten, vinden op de website van NOV, het branchenetwerk van vrijwilligersorganisaties in Nederland en op de website van Motivaction B.V. Voor vragen over de cijfers of inzage in het rapport kan contact worden opgenomen met auteur Giovanni Giaquinto van Motivaction.

Het aantrekken van vrijwilligers

Oké, er zijn minder vrijwilligers dan in 2016, maar gelukkig is er ook goed nieuws! Er is namelijk een grote potentie voor de toekomst. Maar liefst 56% van de ondervraagden geeft aan in de toekomst vrijwilligerswerk te willen doen, tegenover slechtst 24% die dit absoluut niet wil en 20% die het nog niet weet. Dit toont aan dat er zeker potentieel is in de vrijwilligerssector en bevestigt wat prof. dr. Lucas Meijs eerder al schreef: er is helemaal geen tekort aan vrijwilligers, maar er is meer kennis nodig over waar vrijwilligers naar op zoek zijn om hen aan te trekken.

Het rapport biedt ons een schat aan interessante inzichten in dit opzicht. Zo blijkt dat de meeste vrijwilligers (54%) het liefst actief zijn in hun eigen woonplaats of buurt, en nog specifieker in hun eigen woonomgeving, samen met een vaste groep vrijwilligers of bekenden. Wat betreft activiteiten, geven vrijwilligers de voorkeur aan het gezelschap van anderen, het bieden van vervoer, informatie en advies.

Het rapport geeft ook een duidelijke beschrijving van de verschillende typen vrijwilligers en hun huidige verdeling in de samenleving:

Bron: Vrijwilligerswerk in Nederland 2023 - Motivaction & NOV*

• Plichtsgetrouwen: sterk normatief ingestelde burgers die loyaal zijn aan de (lokale) gemeenschap, moeite hebben met modernisering en complexiteit, en waarde hechten aan een strenge en beschermende overheid. Deze groep bestaat voornamelijk uit ouderen. Traditionele waarden zoals trouw, zekerheid en solidariteit zijn belangrijk.
• Structuurzoekers: consumenten die sterk gericht zijn op hun eigen leven en gezin, op zoek zijn naar erkenning voor hun gevoelens en belangen, en verlangen naar een overheid die duidelijkheid schept door grenzen te stellen en deze te handhaven.
• Pragmatici: individualistische netwerkers die de wereld, inclusief overheid en politiek, zien in termen van kansen om ervaringen op te doen en hun persoonlijke doelen te bereiken.
• Verantwoordelijken: zelfredzame en maatschappelijk betrokken burgers met een coöperatief-kritische houding ten opzichte van de overheid, die politiek zien als een instrument om het algemeen belang te dienen en hun persoonlijke idealen te verwezenlijken.

Jongeren (18-24 jaar) kunnen deel uitmaken van alle bovenstaande groepen.

Als we naar de verdeling in het rapport kijken en naar degenen die in de toekomst vrijwilligerswerk willen doen, zien we dat de bereidheid onder verantwoordelijken, pragmatici en jongeren sterk hoger ligt dan die van plichtsgetrouwen en structuurzoekers (zie afbeelding hieronder). Dit stelt ons voor een grote uitdaging.

Op dit moment is de vrijwilligerssector nog voornamelijk gericht op plichtsgetrouwe en verantwoordelijke waarden als drijfveer. Echter, aangezien zowel de groep plichtsgetrouwen en verantwoordelijken voor een groot deel uit ouderen bestaat, neemt door vergrijzing de grootte van deze groep geleidelijk af. Daarmee neemt dus ook een belangrijke groep vrijwilligers af, met waarden die de vrijwillige sector momenteel als leidraad heeft omarmd. Om vrijwilligerswerk toekomstbestendig te maken, is het essentieel dat vrijwilligersorganisaties zich meer richten op de waarden van het individualisme. De motivatie van vrijwilligers wordt namelijk steeds sterker beïnvloed door keuzevrijheid, zelfontwikkeling en persoonlijke groei, in plaats van solidariteit met anderen. Hoe kun je als vrijwilligersorganisatie het beste inspelen op deze ontwikkeling?

Bron: Vrijwilligerswerk in Nederland 2023 - Motivaction & NOV*

Aan de slag!

Microvrijwilligerswerk

We hebben het al eerder gezegd: microvrijwilligerswerk wordt steeds belangrijker voor vrijwilligers. Microvrijwilligerswerk speelt in op de individualistische waarden door taken aan te bieden waarbij vrijwilligers nog steeds kunnen bijdragen, maar met bevredigende activiteiten die in korte tijd kunnen worden voltooid. Dit vormt een uitdaging voor veel organisaties, maar wij helpen je graag op weg.

• Maak een inventarisatie van je huidige vrijwilligersbehoeften. Hoeveel uur hebben we mensen nodig, wat hebben we nodig, en wat wordt er al gedaan?
• Bekijk je taken op een andere manier. Kijk niet naar welke persoon je nodig hebt, maar kijk naar welke taken er moeten worden gedaan. Verdeel deze taken vervolgens. Definieer de activiteit en maak deze specifiek: op deze manier houd je rekening met de persoon in plaats van alleen met je eigen organisatie. Zoek bijvoorbeeld niet naar een marketingmanager, maar zoek een persoon of team dat een specifieke campagne wil uitvoeren.
• Bied goede begeleiding aan je vrijwilligers. Zelfontwikkeling en ontplooiing zijn belangrijke individualistische waarden. Ontwikkeling komt voort uit goede begeleiding en het is ook in het belang van de organisatie zelf. Speel dus in op de veranderende behoeften van vrijwilligers en help daarmee direct je eigen organisatie.

We hebben dit allemaal uitgebreid behandeld in een eerder artikel, waarmee je meteen aan de slag kunt: in drie stappen naar een passend aanbod voor flexvrijwilligers.

Advertenties voor vrijwilligerswerk

Wat drijft mensen om vrijwilligerswerk te gaan doen? Hoe trek je de juiste mensen aan met wervingsadvertenties?

Dit is waar Bregje Walraven, afgestudeerd aan de Erasmus Universiteit, onderzoek naar heeft gedaan in haar scriptie. Naar aanleiding van haar scriptie hebben we een kort interview afgenomen, waarin Bregje een aantal praktische tips geeft voor jouw organisatie. Enkele tips zijn:

1. Wees specifiek in je vacaturetekst. Geef aan waar de activiteit plaatsvindt, hoeveel tijd het kost, wat voor persoon je precies zoekt en welke waarde vrijwilligers kunnen toevoegen.
2. Richt je advertentie op je eigen organisatie in plaats van op een specifiek vrijwilligersprofiel dat je zoekt. Je kunt veel beter beschrijven wat je organisatie doet dan proberen in te vullen wat de vrijwilliger wil. Dat verschilt namelijk per vrijwilliger. Dat is ook de reden waarom vrijwilligers blijven terugkomen: omdat de organisatie zo goed bij hen past.
3. Denk na over de balans tussen impact en tijd. Vrijwilligers willen graag impactvol werk doen, maar willen er niet te veel tijd aan besteden.
4. Het sociale aspect is de belangrijkste reden om vrijwilligerswerk te doen. Dit gaat over het gevoel van saamhorigheid en het plezier dat je eraan beleeft.

Als je meer wil weten, kun je via deze link het hele interview (10 minuten) terugkijken. Lees ook vooral het artikel dat NOV hierover heeft gepubliceerd.

Meer weten?

Wil je meer weten? Bekijk dan alle artikelen die we hebben geschreven over het aantrekken van nieuwe vrijwilligers.

Het behouden van vrijwilligers

Goed, het aantrekken van vrijwilligers is één aspect van het toekomstbestendig maken van je organisatie, maar het behouden van vrijwilligers is minstens zo belangrijk. Gelukkig zijn de cijfers positief: 74% van de mensen die vrijwilligerswerk doen, wil actief blijven. Bovendien willen mensen die momenteel vrijwilligerswerk doen dit in de toekomst vaker blijven doen. Maar hoe behoud je vrijwilligers voor je organisatie en hoe betrek je ze nog meer bij je organisatie?

Het rapport biedt interessante inzichten, met name gericht op het belang van een goede organisatie van vrijwilligerswerk. Vrijwilligers hechten veel waarde aan erkenning en waardering om terug te blijven komen (38%), en professionalisering van het werk wordt ook als erg belangrijk beschouwd. Denk bijvoorbeeld aan een duidelijke taakomschrijving (14%), het bespreken van de prestaties (13%), het aanleren van nieuwe vaardigheden (10%) en persoonlijke groei (8%). Tot slot wordt het belang van contact tussen vrijwilligers genoemd als een verbeterpunt op sociaal vlak.

Opnieuw zien we hier de sterke nadruk op individualistische waarden, zoals vrijheid (duidelijk afgebakende taakomschrijving), zelfontplooiing (functioneringsgesprekken, vaardigheden, groei) en beleving (erkenning, waardering, sociaal contact). Het is dus essentieel om deze waarden te integreren in je organisatie om vrijwilligers te behouden.

Daarnaast wordt aangegeven dat vrijwilligers het liefst samenwerken met bekenden, vrienden en familie, of met een vaste groep vrijwilligers. De belangrijkste drijfveren die worden genoemd, zijn dat vrijwilligers mensen willen helpen die ze kennen, dat vrijwilligerswerk hen een goed gevoel geeft, en dat ze op zoek zijn naar gezelligheid en sociale contacten. Maar hoe ga je nu aan de slag met deze informatie?

Aan de slag!

Het bouwen van een gemeenschap

In het rapport wordt duidelijk aangegeven dat vrijwilligers het liefst met bekenden, vrienden en familie werken of met een vaste groep vrijwilligers. Dit sluit aan bij wat we eerder hebben besproken: het opbouwen van een hechte vrijwilligersgemeenschap is essentieel, omdat dit ervoor zorgt dat ze blijven terugkeren! We hebben 4 tips om een gemeenschap op te bouwen en maken de link met het recent verschenen rapport.

1. Maak de impact van vrijwilligers duidelijk. Vrijwilligers voelen zich meer gewaardeerd en gemotiveerd om betrokken te blijven als ze de impact van hun bijdragen kunnen zien. Probeer hun impact te kwantificeren met concrete cijfers, laat het grotere plaatje zien en toon de voortgang die ze hebben gemaakt. Door te laten zien hoe belangrijk ze zijn en wat ze teweegbrengen, zullen vrijwilligers zich meer gewaardeerd voelen en is de kans groter dat ze betrokken blijven. Het communiceren van de impact die vrijwilligers maken, is ook direct gerelateerd aan het bespreken van hun functioneren, wat het rapport naar voren brengt als essentieel onderdeel van de professionalisering van je organisatie.
2. Stimuleer vriendschappen binnen het team. Vriendschappen zijn essentieel voor een gevoel van gemeenschap. Moedig de onderlinge band tussen vrijwilligers aan door groepsactiviteiten, groepschats of Facebook-groepen te faciliteren. Vraag vrijwilligers ook om hun vrienden een keer mee te nemen. Als vrijwilligers vrienden worden, wordt het werk veel plezieriger en voelen ze zich meer thuis bij jouw organisatie. Volgens het rapport is dit de belangrijkste motivatie voor vrijwilligers om initieel aan de slag te gaan.
3. Bied doorgroeimogelijkheden. Laat vrijwilligers zien dat er mogelijkheden zijn om te groeien binnen jouw organisatie. Zoek nieuwe manieren waarop ze betrokken kunnen blijven of activiteiten die hen helpen hun persoonlijke doelen te bereiken. Denk aan workshops, leiderschapsposities of zelfs een vaste aanstelling binnen jouw organisatie. Wees creatief! Als je investeert in hun persoonlijke ontwikkeling en groei, blijven vrijwilligers betrokken en worden ze waardevolle leden van de gemeenschap. Dit sluit direct aan bij wat het rapport beschrijft over de belangrijkheid van persoonlijke groei en het aanleren van nieuwe vaardigheden om betrokken te blijven.
4. Waardeer je vrijwilligers. Vrijwilligers moeten zich als prioriteit nummer één voelen en een gewaardeerd onderdeel van jouw organisatie zijn. Toon je dankbaarheid door evenementen te organiseren, shoutouts te geven op sociale media, bedankbriefjes te sturen of kleine attenties te geven. Laat hen weten hoe belangrijk ze zijn en hoezeer je ze waardeert. Op die manier worden ze gestimuleerd om zich blijvend in te zetten voor jouw organisatie. Uit het rapport blijkt dat dit veruit het belangrijkste aspect is.

Vrijwilligerswaardering en -erkenning

Het rapport benadrukt dat waardering en erkenning voor 38% van de respondenten de belangrijkste aspecten zijn om betrokken te blijven bij een organisatie. In een eerdere artikel hebben we manieren besproken om erkenning en waardering te tonen. Hier is een korte samenvatting:

1. Verstuur persoonlijke bedankbriefjes. Superleuk om te ontvangen, toch? Gebruik de naam en pronouns waarmee de vrijwilliger aangesproken wil worden, benoem de individuele bijdrage altijd specifiek, stuur als het kan nog een kleinigheidje en schrijf je bedankje met de hand. Zo haal je het maximale uit een klein gebaar.
2. Deel je enthousiasme voor je topvrijwilliger met de wereld. Deel niet alleen je enthousiasme met de vrijwilliger zelf, maar ook met de rest van de wereld. Noem de vrijwilliger in het jaarverslag van je organisatie, spreek je waardering uit op sociale media, of maak een serie video’s waarin je jouw vrijwilligers in het zonnetje zet. Schreeuw het van de daken! 
3. Besteed uitgebreid aandacht aan je successen. Weinig dingen motiveren meer dan succes en successen moeten gevierd worden. Vier je successen dus publiekelijk. Dat heeft ook als voordeel dat je meteen reclame maakt voor je organisatie. Win-win, toch?
4. Bouw een gemeenschap op. Hier hebben we het natuurlijk uitgebreid over gehad in het vorige kopje. Een gemeenschap is essentieel om terug te keren en om je te herkennen in je organisatie.

Afsluitende tips

We hebben meerdere artikelen gelezen die jou op weg helpen om vrijwilligers betrokken te houden. We kunnen dit nu uitgebreid herhalen, maar verwijzen je liever door naar het artikel zelf. In een vorig artikel gaven we 5 tips om je vrijwilligers te behouden:

1. Stimuleer de juiste cultuur. Het rapport noemt niet voor niets de beleving als een van de waarden die belangrijk zijn voor de nieuwe vrijwilliger. Een goede cultuur zorgt voor een goede beleving, en zo blijven vrijwilligers terugkomen!
2. Wees flexibel en bied mogelijkheden op maat. Microvrijwilligerswerk, weet je nog? In een individualistische samenleving spelen we in op de behoefte van het individu in plaats van het groepsgevoel. 
3. Bied training, hulpmiddelen en ondersteuning. Dat stukje professionalisering en begeleiding is essentieel.
4. Zorg voor veel communicatie en feedback om de betrokkenheid van vrijwilligers aan te moedigen. 13% noemt dit het allerbelangrijkste!
5. Geef je vrijwilligers de waardering die ze verdienen. Moeten we het herhalen? Natuurlijk het allerbelangrijkste!

Oké, we voelen ons genereus vandaag. Hier zijn nog eens 4 tips die je verder op weg helpen:

1. Zorg voor een uitgebreid opleidingsproces. Maak de taakomschrijving en verwachtingen duidelijk zodat vrijwilligers weten waar ze aan toe zijn. Zorg ervoor dat ze op locatie praktijkgericht kunnen leren en stel een vrijwilligershandboek samen. Als jij duidelijk bent, komen vrijwilligers terug, zo blijkt ook uit het rapport.
2. Koppel vrijwilligers aan de juiste rollen. Als vrijwilligers het naar hun zin hebben, blijven ze betrokken. Dus vraag voorkeuren en interesses uit, en nog belangrijker: sta vrijwilligers toe om van rol te wisselen als ze zich niet meer prettig voelen bij hun huidige rol. Die individuele waarden en de persoonlijke groei staan centraal, dus speel hier goed op in.
3. Betrek vrijwilligers op verschillende manieren. Vrijwilligers zijn niet meer op zoek naar een vaste rol, maar naar flexibele rollen. Denk erover na om vrijwilligers op verschillende manieren in te zetten voor de afwisseling, zoals bijvoorbeeld als belangenbehartiger, bedrijfsvrijwilliger of microvrijwilliger.
4. Creëer een positieve (werk)omgeving. Erken vrijwilligers als ze het goed doen, voeg een sociale component toe aan je activiteiten (zoals een borrel), en zorg voor doorgroeimogelijkheden, zoals een leidinggevende functie of een vaste aanstelling.

Meer weten?

Wil je meer weten? Bekijk dan alle artikelen die we hebben geschreven over het behouden van vrijwilligers.

Tot Slot

Het gepubliceerde rapport biedt ons een waardevol inzicht in de huidige vrijwilligers, wat hen motiveert en hoe de toekomst van vrijwilligerswerk eruitziet. Hoewel er uitdagingen zijn, biedt volgens Deedmob de veranderende samenleving ook juist veel kansen. Het gaat erom hoe jij je als organisatie hierop aanpast. Als jij de nieuwe vrijwilliger weet te bereiken, wordt jouw organisatie vanzelf toekomstbestendiger. Dit artikel stoomt jouw organisatie klaar voor de toekomst. Wij kijken daarom vol vertrouwen naar de toekomst, jij ook?

* Rapport is niet openbaar. Voor vragen over de cijfers, inhoud of inzage in het rapport kan contact worden opgenomen met auteur Giovanni Giaquinto van Motivaction.